Depressie en het ontstaan van depressie hangt samen met de ontregeling van bepaalde hormonen in het lichaam, namelijk serotonine, dopamine, noradrenaline, endorfine en cortisol. De link tussen depressie en geest is dus zeer sterk. Een ontregeling van deze hormonen kan bijdragen tot het ontstaan van depressie.

Geest                                                       <=>                                                        Lichaam

Vroeger dacht men dat geest en lichaam van elkaar gescheiden konden worden. Onze geest was een deel van het goddelijke en ons lichaam hadden we gekregen om op aarde overleven. Men is reeds lange tijd van deze visie afgestapt. Als je het hoofdartikel van depressie of enkele subartikels over depressie leest, wordt het duidelijk dat lichaam en geest niet los van elkaar gezien kunnen worden.

Depressie kan na een tijdje een invloed hebben op lichamelijke functies, net zoals op spierpijn, maar het omgekeerde kan ook waar zijn. Denk hier bijvoorbeeld aan een chronische ziekte en de omgang met deze ziekte. Hierdoor kan na een tijdje ook depressie ontstaan.

Om het idee dat lichaam en geest verbonden zijn wordt hieronder de werking van bovenstaande hormonen verder uitgelegd.

Het slaap- en feel-good hormoon serotonine

Serotonine staat voornamelijk in voor ons slaapritme en geluksgevoel. Daarom wordt serotonine ook wel het ‘feel-good’ hormoon genoemd. Serotonine staat niet alleen in voor een goede stemming, maar zorgt er ook voor dat we dingen onthouden. Een goed geheugen hebben we dus te danken aan het hormoon serotonine. Daarnaast draagt serotonine bij aan de mate van tevredenheid die we ervaren.

Naast deze psychische symptomen draagt serotonine ook bij aan verschillende lichamelijke functies, zoals een goede bloeddruk en een goed slaapritme. Als er dus een tekort aan serotonine is, kan het zijn dat je slaapproblemen ervaart. Dit kan zowel problemen bij inslapen als doorslapen omvatten. Mensen met depressie hebben vaak last van slaapproblemen. Serotonine kan je tevens terugvinden in bepaalde voedingswaren. Je weet wel enkele voedingswaren, dat als je ze eet, die je blijkbaar beter laten voelen. De meest bekende van deze voedingswaren is waarschijnlijk chocolade.

Sommige situaties kunnen echter een volledige of tijdelijke ontregeling van serotonine uitlokken, waardoor mogelijks een tekort aan serotonine kan ontstaan:

  • Voortdurende stress gedurende langere periodes
  • Premenstrueel syndroom
  • Depressie

Ook de lichamelijke symptomen van depressie kunnen te maken hebben met deze ontregeling van serotonine. Zo kan je bijvoorbeeld eetbuien, hoofdpijn en concentratieproblemen ervaren als serotonine niet langer naar behoren geproduceerd wordt. Serotonine kan dus sterk bijdragen tot het ontstaan van depressie, omdat het veel symptomen van depressie veroorzaakt.

Pijn verdwijnt en euforie verschijnt dankzij het hormoon endorfine

Endorfinen zijn de hormonen in ons lichaam die pijnstillend werken. Je lichaam gebruikt ze om weer tot rust te keren, nadat we pijn hebben ervaren. Daarenboven zal endorfine ervoor zorgen dat we minder pijn ervaren, zodat ons lichaam kan herstellen van de pijn.

Net zoals het hormoon serotonine, dragen endorfinen bij aan het ervaren van een tevreden en euforisch gevoel. In bepaalde situaties voel je je ontspannen en euforisch, omdat endorfinen de pijn, die eventueel aanwezig kan zijn, onderdrukken en samenwerken met andere hormonen om ons goed te doen voelen.

Endorfinen zijn daarnaast ook talrijk aanwezig in situaties die door ons lichaam als gelukzalig beschouwt worden. Denk hier bijvoorbeeld aan een orgasme. Tijdens seks komt endorfine sterk vrij. Dit hormoon zal het signaal van tevredenheid naar onze hersenen versturen. We kunnen deze reactie ook opwekken door zelf actief bezig te zijn. Bijvoorbeeld als we gaan sporten. Na een tijdje kan je merken dat je lichaam en geest sporten als belonend beschouwen en voel je je goed nadat je hebt gesport. Sommige mensen voelen zich zelfs slecht als ze een paar dagen niet gesport hebben. Dit komt door de afscheiding van endorfinen. Endorfinen kunnen ook vrijkomen als we sporten, zodat we ons tevreden en gelukkig voelen. Als we dan plots minderen of stoppen met sporten, kan het zijn dat ons lichaam moet ‘afkicken’ van deze gezonde afscheiding van hormonen.

Endorfinen kunnen net zoals morfine een tikje verslavend zijn. Je kan verslaafd worden aan het goede gevoel dat de afscheiding van endorfine je geeft. Omdat deze hormonen een tevreden en gelukkig gevoel met zich meebrengt, kan het zijn dat je depressieve gevoelens ervaart bij ontregeling.

Bovendien kan het zijn dat je meer pijn ervaart als je depressief bent. Dit komt omdat de productie van het hormoon ontregeld is en dus ook niet meer effectief pijn zal bestrijden. Je lichaam kan dan het gevoel hebben niet tot rust te kunnen komen, wat op zijn beurt meer depressieve gevoelens kan opwekken.

Beloning en stimulatie dankzij de hormonen dopamine en noradrenaline

Vanuit de cognitieve psychologie weten we dat je als mens geneigd bent gedrag te stellen waarvoor je beloond wordt. Hier springt dopamine en noradrenaline in de vergelijking. Deze twee hormonen zullen je namelijk helpen bij het aanleren van nieuw gedrag en dit nieuw gedrag te verstevigen tot gewoontes.

Ondanks dat deze hormonen je verder kunnen helpen, kan het soms ook zijn dat deze hormonen een verkeerd signaal krijgen en geen gezonde gewoontes helpen versterken. Je brein stuurt namelijk aan wat belonend is en wat niet, zodat je lichaam voor belonend gedrag dopamine en noradrenaline kan produceren. Als je echter slechte gewoontes die voor jou belonend lijken stimuleert, zullen ook hier dopamine en noradrenaline tussen beide komen om deze gewoontes te versterken. Bijvoorbeeld roken: roken is niet gezond voor het lichaam, maar toch hebben veel mensen moeite met stoppen. Dit komt doordat ze roken als belonend aanschouwen. Als ze dan willen stoppen, geeft dit hen vaak geen goed gevoel, omdat het lichaam geen beloning meer ervaart.

Dopamine kan je ook terugvinden in drugs en andere middelen. Verslavingen komen vaak tot stand doordat de dopamine in deze middelen je lichaam zal belonen voor het nemen van deze middelen. Ook als er een tekort is aan dopamine kan dit verslavingen stimuleren. Je zal namelijk op zoek gaan naar andere middelen om je dopamineniveau omhoog te brengen. Voorbeelden van stoffen, waar dopamine in terug te vinden is en dus verslavend kunnen werken, zijn de volgende:

  • Drugs
  • Alcohol
  • Sigaretten

Naast het belonend effect van dopamine en noradrenaline helpen deze hormonen ook je geheugen te verbeteren, beter te presteren en een goed gevoel te ervaren. Je kan hier verschillende symptomen van depressie in terugvinden.

  • Geheugenproblemen
  • Concentratieproblemen
  • Somber gevoel

Deze depressie symptomen zijn het gevolg van een onevenwicht aan dopamine en noradrenaline. Niet alleen een tekort aan deze hormonen kunnen de symptomen uitlokken, maar ook de overproductie van deze hormonen is schadelijk voor de hersenen. Op lange termijn zullen drugs bijvoorbeeld gaten in je hersenen veroorzaken, omdat het synapsen afbreekt. Door de overstimulatie sterven deze synapsen, zodat je geheugen en inhibitie erop achteruit zullen gaan.

Dopamine en noradrenaline dragen ook bij aan verschillende lichamelijke functies. Mocht er een probleem zijn bij de productie van beide hormonen, kan je eventueel volgende symptomen ervaren:

  • Hartkloppingen
  • Gespannenheid
  • Angst

Als je ooit zelf drugs hebt genomen of een documentaire hebt gezien over drugs, kan je misschien enkele van deze symptomen ook herkennen bij mensen met een ernstig drugsprobleem.

Het stresshormoon cortisol

Aangeleerde hulpeloosheid is één van de belangrijkste fenomenen van depressie. Tijdens een depressie voel je je vaak hulpeloos, omdat je het gevoel hebt dat je toch niets aan een bepaalde situatie kan veranderen. Wat je ook doet, het is nooit niet goed genoeg. De situatie zal nooit worden zoals jij wil. Ons lichaam gaat na een tijdje reageren op dit gevoel door de productie van het stresshormoon cortisol te verhogen in onze bijnierschors (Sapolsky, 2001).

Het stresshormoon cortisol kan je tevens terugvinden bij burn-out. Ook hier ligt de productie van cortisol mee aan de basis van het ontstaan van een burn-out. In dit opzicht trekken depressie en burn-out dus op elkaar. Ondanks dat er bij beide problematieken sprake is van een ontregelde cortisolproductie, kan men toch belangrijke verschillen bemerken tussen de twee ziektes. Als je een burn-out hebt, treedt er namelijk een uitputting van cortisol op. Dit wil zeggen dat je gedurende lange tijd heel hoge mate van cortisol hebt afgescheiden en dat je lichaam dit nu niet meer aankan. Je zal je dus slap en uitgeput voelen, omdat je lichaam niet langer de ‘overdrive’ aankan. Dit wil dus zeggen dat je te lang teveel gevraagd hebt van je lichaam, waardoor je lichaam nu zelf een rustperiode zal inlassen. Bij depressie is dit het tegenovergestelde. Als je depressief bent, zijn de waarden van cortisol nog steeds te hoog. Je zal je dus voortdurend opgejaagd voelen. Dit draagt bij aan het piekergedrag. Omdat je lichaam in overdrive gaat, kan je je lichaam nog maar moeilijk stil leggen. Dit geldt dus ook voor piekergedachten.

Aan de hand van cortisolproductie kunnen we 3 stadia van depressie onderscheiden:

  • Beschadiging van de hippocampus
  • Positieve gevoelens worden uitgeschakeld
  • Negatieve gevoelens worden uitgeschakeld.

In eerste instantie zal cortisol een invloed hebben op je hippocampus. Deze hippocampus zorgt voor je concentratie en aandacht en is een centrum waarlangs je herinneringen kan ophalen. Doordat bepaalde cellen in de hippocampus de cortisol sneller zullen opvangen dan andere delen, zullen eerst deze delen uitgeschakeld worden, omdat ze in ‘overdrive’ gaan. Deze 25% van de cellen in de hippocampus zullen zichzelf dus stilleggen, wat geheugen- en concentratieproblemen tot gevolg zal hebben.

In een later stadium zullen ook andere centra in de hersenen stil gelegd worden, omdat je lichaam een ‘overdrive’ detecteert. Het volgende dat stil gelegd zal worden, is de linker prefrontale cortex. Deze cortex staat in voor het ervaren van leuke, positieve gevoelens. Als je dus gelukkig bent, zal deze cortex aan je lichaam meedelen dat je gelukkig bent. Na een tijdje zal deze cortex echter stil gelegd worden, zodat we ons voortdurend somber voelen en niet meer kunnen lachen met leuke dingen.

In het laatste stadium zal ook onze rechter prefrontale cortex aangevallen worden door de overproductie van cortisol. Deze cortex staat in voor het ervaren van negatieve gevoelens. Soms hoor je mensen in een depressie zeggen: ‘Ik denk nergens meer aan’ of ‘Ik voel niets meer’. Dit komt omdat de rechter prefrontale cortex instaat voor negatieve gevoelens en als deze stil gelegd wordt, heb je het gevoel in een staat van apathie te belanden.

Omdat we weten dat aangeleerde hulpeloosheid een belangrijk fenomeen is bij depressie, zullen hulpverleningen hierop toe spitsen. Vaak is het de missie in een behandeling van depressie om mensen opnieuw te stimuleren om zelf opnieuw keuzes te beginnen maken. Therapie bevat technieken om iemand de vicieuze cirkel van aangeleerde hulpeloosheid te laten doorbreken.

Invloed van hormonen: een depressie test?

Als je graag meer weet omtrent welke depressie symptomen jij reeds ervaart, zodat je de link kan leggen met eventuele invloed van hormonen of vice versa? Doe dan hier onze gratis depressie test!