Burnout voorkomen in 15 minuten per dag
Dossier door Dr. Paul Koeck
De Hotelketen ‘Logis’ nodigde burn-out expert Dr. Paul Koeck van ‘MijnKwartier.be’ uit om vanuit een medisch perspectief toe te lichten hoe moderne actieve professionals zich mentaal fit kunnen houden door van het leven te genieten en burn-out te voorkomen.
Stress, burn-out, depressie, vermoeidheid en angst: Definitie en probleem
Burn-out is een gevaarlijke ziekte die in extreme gevallen zelfs dodelijk kan aflopen, als je de signalen ervan negeert. Een eenduidige medische definitie bestaat er niet, en bijgevolg zijn er haast zoveel definities in omloop als er wetenschappers zijn. In de volksmond wordt burn-out vaak gelijk gesteld met moe of vermoeid zijn. Vaak wordt het gehanteerd als synoniem van stress.
In het traditionele handboek van de indeling van psychiatrische ziekten, de DSM IV, komt het begrip niet duidelijk als een aparte ziekte voor en sluit het vaak nog het dichtste aan bij de definitie van depressie. Doch algemeen gesproken zijn de meeste psychiaters het er over eens dat Burn-out wel iets aparts is. Ze definiëren burn-out vaak als een begrip van extreem erg uitgeput zijn doordat iemand te lang leeft op een manier die fundamenteel tegen zijn natuur in gaat. De echte ‘behandeling’ van burn-out in de medische betekenis van het woord, gaat dan ook meestal gepaard met een fundamenteel inzicht en gedragsverandering die als gevolg heeft dat de patiënt terug gaat leven zoals hij (diep in zich) went te leven: hij leert zijn handelingen te aligneren met zijn diepere fundamentele ‘existentiële’ levensproject. Hij beantwoordt de vraag “Wie wil ik zijn?” voor zichzelf en gaat terug daarnaar leven. In deze zin kan je burn-out zien als een extreem sterk ‘alarmsignaal’ van ons lichaam en geest om te zeggen “Stop en bezin je over je leven, want als je zo doorgaat, ga je dood!”
Dus als je het zo ziet is burn-out een ‘vriend’ die ons waarschuwt dat het hoog tijd is om je leven anders aan te pakken. We lichten dit toe:
1° Levensvreugde
Levensvreugde of tevredenheid beschermt ons tegen negatieve stress. Door gelukkig en plezierig te leven krijg je als het ware een soort ‘immuniteit’ of bescherming tegen negatieve stress. Gelukkig leven ontwikkelt bepaalde zones in onze hersenen die verantwoordelijk zijn voor positieve gedachten en gevoelens (in het bijzonder onze linker prefrontale cortex). Het is een beetje zoals met spiertraining: hoe meer je een spier gebruikt, hoe beter ze ontwikkeld wordt. Er worden meer spiervezels aangemaakt door de spier in kwestie meer te gebruiken.
2° Stress
Stress is op zich iets positiefs in de natuur. Stress zorgt er voor dat je op levensbedreigende momenten snel en adequaat reageert om te overleven. Als een tijger je wil oppeuzelen, zal stress je helpen om sneller te vluchten of voor je leven te vechten. Acute stress op een beperkt aantal momenten per week of per maand is iets goed. Wanneer de ‘triggers’ die stress bij ons uitlokken te frequent voorkomen (bv. elke sms, telefoon, e-mail, communicatie die onze aandacht op iets zorgwekkends kan richten), geraakt ons stresssysteem uitgeput en wordt inefficiënt.
Adrenaline:
Enerzijds zal ons geheugen voor negatieve gebeurtenissen geactiveerd worden (als bijwerking van te veel adrenaline).
Cortisol doodt cellen in de hippocampus:
Anderzijds zal een langdurige overdosis aan cortisol (een hormoon dat we in onze bijnier aanmaken) een toxisch effect hebben op onze hippocampus, een regio in onze hersenen. Tot 9 % van onze neuronen of hersencellen in de hippocampus kunnen afsterven bij langdurige negatieve stress. Dit werd recent aangetoond door nieuwe beeldvormingstechnieken in ‘neuroscience’. De hippocampus is verantwoordelijk voor ons geheugen en ons concentratievermogen. Het afsterven van hersencellen verklaart hier dus de concentratiestoornissen en geheugenstoornissen die bij langdurige stress ontstaan. De hippocampus zorgt er eigenlijk voor dat we informatie uit ons verleden kunnen koppelen aan informatie uit het hier en nu om beslissingen in de toekomst te nemen.
Onze toekomstgerichte prefrontale cortex sterft:
De zone in onze hersenen die ons helpt beslissingen te nemen en dingen te plannen in de toekomst, is de prefrontale cortex. Ook deze hersencellen sterven langzaam af. En erger nog, de linker prefrontale cortex die verantwoordelijk is voor positieve gedachten en gevoelens sterft eerst. Daarom worden we pessimist in de beginnende depressie. De rechter prefrontale cortex (negatieve gedachten en gevoelens) volgt later als we nog dieper in de depressie afglijden. Dat verklaart waarom we in een diepe depressie ‘apathie’ of ‘leegheid van gevoelens’ ervaren.
3° Depressie, angst, oververmoeidheid, het derde stadium
Als stress chronisch lang aanhoudt, geraken we dus in een vicieuze cirkel van negativiteit en uitputting. De fenomenen die we hierboven beschreven leiden tot depressie, angst of oververmoeidheid. Op zich, weer een nuttige functie van ons lichaam:
Depressie helpt ons minder te doen en te stoppen, een pauze in te lassen. Angst is het typische gevoel dat ons helpt afstand te nemen van iets waar we bang voor (moeten) zijn. Ook vermoeidheid doet ons halt houden, tenminste als we naar ons lichaam luisteren en onszelf niet forceren.
Ons westers economisch model, onze arbeidsethos zet ons er echter toe aan om ons wel te forceren en niet meer naar deze nuttige (maar soms onduidelijke) signalen te luisteren. We gebruiken wilskracht, cafeïne, nicotine of pillen om ons te forceren en als we dat lang genoeg volhouden, worden we gestraft door stadium 4 … de echte ‘medische burn-out’.
4° Burn-out
In dit stadium worden onze klachten chronisch en slepen al maanden aan. We hebben de vorige waarschuwingen genegeerd en we zakken volledig in zak en as. Ons geheugen en concentratievermogen (hippocampus) doen het al lang niet meer, onze vermogens om de toekomst te plannen en onszelf te organiseren om dat doel te bereiken (prefrontale cortex) is ook aangetast. Dit stadium zou ons ultieme waarschuwingssignaal moeten zijn om ons definitief halt toe te roepen en ons te bezinnen over wie we zijn versus wie we willen zijn.
5° Ziekte
Hetzelfde mechanisme dat een chronische overproductie van cortisol en adrenaline veroorzaakt, is helaas ook verantwoordelijk voor het regelen van onze eigen innerlijke afweermechanisme, onze ontstekingsreacties en onze immuniteit. Bij langdurige overbelasting geraakt dit systeem ontregeld en verdedigen we ons minder goed tegen uitwendige aanvallen door bijvoorbeeld bacteriën, virussen of kankercellen. Erger nog is dat deze ontregeling ook maakt dat we onszelf gaan aanvallen. Interne ontstekingsmechanismen gaan bijvoorbeeld onze vaatwanden aanvallen waardoor aderverkalking ontstaat, wat kan leiden tot hartinfarcten, herseninsult en vele andere ‘beschavingsziekten’.
6° Dood
Als we in het vorige stadium nog geen medische actie ondernamen, gaan we dood, indirect omdat we in elk van de vorige stadia niet naar ons lichaam geluisterd hebben. Omdat we niet leefden zoals we diep in onszelf wensen te leven. De meeste doodsoorzaken horen tot de groep die men soms wel eens ‘beschavingsziekten’ noemt. Deze zijn over het algemeen te voorkomen door gelukkig en gezond te leven en negatieve stress te leren verminderen.
Hoe kan je stress, burn-out, angst of depressie voorkomen of aanpakken?
Wij ontwikkelden een online zelfhulpprogramma dat u de mogelijkheid geeft om in een kwartiertje per dag aan jezelf te werken om te leren stress, angst, burn-out of depressie onder controle te krijgen.
Test welke vorm van stress je hebt
Indien je wil weten welke vorm van stress je hebt, doe dan nu snel onze gratis online zelftest.
Dr. Paul koeck
